Preventie in het ziekenhuis – het innovatiestadium voorbij

De drie “preventieknoppen” waaraan een ziekenhuis kan draaien om preventie structureel in te bedden

Nederlandse ziekenhuizen hebben preventie-ambities. In het recent bereikte Integrale Zorgakkoord worden deze ambities beschreven, alsmede het belang van samenwerking met de eerstelijnszorg en het sociaal domein bij de realisatie van deze ambities. In vele ziekenhuizen zijn initiatieven om een gezonde leefstijl te bevorderen en verergering van ziekte te voorkomen. En toch is de praktijk weerbarstig en komen we niet uit het stadium van innoveren. Het écht structureel inbedden van preventie in en om het ziekenhuis vraagt om een strategische benadering, een gedegen aanpak en een lange adem. Een ziekenhuis kan aan drie ‘preventieknoppen’ draaien.

In vrijwel iedere visie van een ziekenhuis wordt preventie benoemd. Het principe van zorgen dat mensen gezond blijven door gezondheidsbevordering en -bescherming wordt breed omarmd. Chronische ziekten en complicaties van ziekten kunnen worden voorkomen met een gezonde leefstijl en kunnen met behulp van nieuwe technologieën in een steeds vroeger stadium worden opgespoord.

Het Integrale Zorgakkoord beschrijft als een van de opgaven: Inzetten op gezondheid en welzijn door middel van preventie en ondersteuning, zodat zorgvragen voorkomen worden of minder zwaar worden. Dit betekent het bevorderen van een gezonde leefstijl en het versterken van de zelfredzaamheid van mensen. Gemeenten en andere niet-medische partijen spelen hierin een essentiële rol. De ondertekenaars van het akkoord, waaronder de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen gaan voor passende zorg en ondersteuning, samen met de patiënt, op de juiste plek en met nadruk op gezondheid en welzijn.

In de praktijk is preventie helaas minder vanzelfsprekend. BeBright deed onderzoek naar de status van preventie in tien Nederlandse ziekenhuizen. Vele preventie-initiatieven worden bottom-up opgepakt door enthousiaste, bevlogen en vaak informele leiders. Van structurele inbedding in de strategieën, structuren, systemen en cultuur van het ziekenhuis is echter zelden sprake. Er zijn daarin nog vele obstakels te overwinnen.

Tabel: Uitkomsten van het onderzoek van Tessel Frankfort naar de versterkende en verzwakkende factoren die van invloed zijn op structurele inbedding van preventie in ziekenhuizen

Preventieknoppen
Ziekenhuizen hebben verschillende ‘knoppen’ waaraan gedraaid kan worden om preventie structureel in te bedden. BeBright onderscheidt er drie:

1) Leefstijlbevordering onderdeel maken van de behandeling.
2) Technologie inzetten voor monitoring en signalering vanuit huis én voor leefstijlbevordering.
3) Versterken van het welbevinden en de werkbeleving van medewerkers zodat dit ook uitstraalt naar patiënten (amplitie).

1) Leefstijlbevordering als onderdeel van de behandeling
De eerste knop is leefstijlbevordering onderdeel maken van de behandeling. Een veel voorkomend misverstand bij artsen is dat zij hun patiënten zelf moeten ondersteunen bij een gezonde leefstijl. Daar is in de praktijk weinig tijd voor en kennis en kunde ontbreekt om dit goed te kunnen doen. Leefstijl onderdeel maken van de behandeling gaat over regionaal samenwerken met bijvoorbeeld paramedici, leefstijlcoaches en maatschappelijk werkers.

De rol van de medisch specialist is het bespreken van de noodzaak van leefstijlverandering en de patiënt op het juiste spoor zetten door hem of haar door te verwijzen. Welk spoor is afhankelijk van wat past bij de behoefte van de patiënt; persoonlijke leefstijlbegeleiding, technologische ondersteuning of het op eigen kracht uitvoeren van een gezonde leefstijl. Uiteraard vindt het merendeel van deze activiteiten niet plaats binnen de muren van het ziekenhuis, maar bovenal in de eigen leefomgeving – de wijk of het dorp – van de patiënt. Een goede lokale preventie-infrastructuur met regionale samenwerkingsverbanden en overzicht van lokaal leefstijlaanbod zijn daarbij van groot belang voor het welslagen van leefstijlbevordering.

Steeds meer ziekenhuizen richten een leefstijlloket in. De patiënt kan er, na verwijzing van de zorgverlener, informatie en begeleiding ontvangen om zelf te werken aan een gezondere leefstijl. Hierbij wordt vaak verwezen naar nulde of eerstelijnsinitiatieven in eigen regio. Inbedding van preventie vraagt echter meer dan een leefstijlloket: bijvoorbeeld training van artsen, aanpassen van protocollen en vastlegging van adviezen in patiëntendossiers. Kortom, het vraagt een veranderingsproces voor zorgverlener en ziekenhuis. Om resultaat te boeken dient dit proces op systeemniveau geregisseerd, gepland en opgetekend te worden in een preventiestrategie.

2) Opschaling gebruik technologie
De tweede knop is het inzetten van technologie gericht op monitoring en signalering van complicaties en ziekten en op bevordering van leefstijl. Technologische innovaties als holistic tracking, serious gaming, advanced therapeutics en DIY Diagnostics bieden hier tal van mogelijkheden voor. In vele proeftuinen is de afgelopen jaren bewijslast verzameld en zijn veel lessen geleerd over de toepassing van deze technologieën. Het wiel is al vele malen uitgevonden en de tijd is aangebroken om op basis van een digitale strategie te komen tot opschaling van het gebruik van technologie. Ook hiervoor geldt dat een onderliggende strategie en plan bijdragen aan een effectieve implementatie.

3) Werkbeleving en welbevinden
De derde knop is het versterken van werkbeleving en welbevinden van ziekenhuismedewerkers om daarmee ook een stimulerend effect op de gezondheid van hun patiënten te realiseren. Naast de arts heeft een patiënt gedurende zijn behandeling contact met vele medewerkers van het ziekenhuis; denk bijvoorbeeld ook aan een verpleegkundige of iemand van de catering. Medewerkers die zich vitaal voelen, plezier en geluk beleven in hun werk en gemotiveerd zijn om bij te dragen aan de positieve gezondheid van anderen brengen dit voorbeeldgedrag over op patiënten. Dit wordt ‘amplitie’ genoemd en het loont dus dubbel om hierin te investeren als ziekenhuis. Er zijn verschillende manieren waarop het ziekenhuis hieraan kan bijdragen. Zo kan er bijvoorbeeld ingezet worden op het creëren van een zogenaamde ‘healing environment’ en op het aanbieden van gezonde betaalbare voedingsmiddelen in het bedrijfsrestaurant.

 

Als we het Integrale Zorgakkoord willen waarmaken en de ziekenhuiszorg toegankelijk, betaalbaar en kwalitatief goed willen houden is het tijdperk van versnipperde preventie-innovaties voorbij. Er is het afgelopen decennium genoeg geëxperimenteerd en genoeg bewijslast opgebouwd. Het structureel inbedden van preventie in en om het ziekenhuis, en regionale samenwerking, vragen om een strategische benadering, een gedegen aanpak en een lange adem. Op basis van de drie ‘preventieknoppen’ kan je als ziekenhuis starten met het vaststellen van een preventiestrategie.

Nieuwsgierig naar de ondersteuning die BeBright hierbij kan bieden? Bel dan eens met Irene Mommers

Interessant artikel? Meld je dan hier aan en ontvang elke 2 maanden de BeBright nieuwsbrief.