Bouwen aan vitale wijken in Landgraaf: de 5 randvoorwaarden voor een gedragen woonzorgvisie

In oktober 2022 startte de gemeente Landgraaf het project Woonzorg. Dit project had als doel een coalitie te vormen die een woonzorgvisie zou realiseren. Gezien de complexiteit, actuele trends en ontwikkelingen, en de betrokkenheid van verschillende partijen, hechtte men waarde aan een collaboratief proces dat moest leiden tot een gedeelde visie. De gemeente vroeg BeBright hen te ondersteunen op inhoudelijk en procesmatig vlak. Voor dit artikel interviewden wij wethouders Alex Schiffelers en Bart Smeets van de gemeente Landgraaf, samen met Tom Martinussen, de clusterleider Maatschappelijke Ontwikkeling bij de gemeente Landgraaf.

“We hebben houvast en verbinding gecreëerd door een visie en uitvoeringsagenda samen met woningcorporaties, zorg- en welzijnsorganisaties, en vertegenwoordigers van inwoners op te stellen. Het invullen van de woonzorgopgave is een grote en complexe uitdaging die ons echt aan het denken heeft gezet. We hebben ons afgevraagd wat de inhoud moet zijn en wat de inwoners ervan merken. In het begin riep het proces meer vragen op dan antwoorden, zeker gezien de grote maatschappelijke impact van dit onderwerp!”
– Wethouder Bart Smeets

Zorgvuldig Bouwen aan een gedragen visie op Wonen en Zorg en coalitie om deze visie te realiseren
De eerste stap (1) was erop gericht om op basis van cijfers een eenduidig en gedeeld begrip te krijgen van de opgave waar we als gemeente en regio voor staan. Dit werd gevolgd door een reeks interviews met een brede groep partijen (woningcorporaties, zorg- en welzijnsorganisaties, ontwikkelaars, financiers, vertegenwoordiging van inwoners) in en rond Landgraaf, zoals HEEMwonen, Mondriaan, Meander en Welsun (2). Deze partijen gaven naast hun perspectief op de cijfermatige analyse in dialoogsessies ook verdieping op kwalitatieve aspecten van onze gezamenlijke opgave. De kwantitatieve en kwalitatieve inzichten zijn vervolgens gebundeld en de conclusies hebben ons in staat gesteld om te komen tot een gedeelde uitvoeringsagenda (3).

“Zo legden we in korte tijd een breed fundament en werden we ons bewust van de omvang van de uitdaging. Deze uitdaging vormde de basis om gezamenlijk te werken aan een woonzorgvisie. Gedurende meerdere maanden deelden en ontwikkelden we beelden en inzichten steeds opnieuw. De samenwerking met alle partners leidde uiteindelijk tot een integrale visie die in maart 2024 door de coalitie unaniem en enthousiast werd vastgesteld. Ik neem daarin mee dat het proces eraan heeft bijgedragen dat wij inmiddels dezelfde taal spreken. Of anders gezegd we verstaan elkaar. Dit is iets dat essentieel is om samen invulling te geven aan de opgave.”
– Wethouder Alex Schiffelers

In het proces versterkten we de samenwerking met collega’s binnen de gemeente, maar vooral ook tussen de gemeente, zorg- en welzijnsorganisaties, woningcorporaties en andere betrokkenen. Omdat de opgave en de oplossingen niet beperkt zijn en eindigen bij de gemeentegrenzen, besloten we ook regionaal de handen ineen te slaan. We werken samen met onze buurgemeente Kerkrade en hebben onze inzichten ook gedeeld in het bredere verband van Regio Parkstad. We werken nu met één coalitie van partijen die richting en invulling geven aan de regionale en lokale woonzorgopgave. Deze coalitie wordt steeds hechter door samenwerking op zowel bestuurlijk vlak als in de (project)uitvoering, maar ook door een helder proces en planning die een ritme creëert waarin we gestimuleerd worden om stappen te zetten en elkaar blijvend op te zoeken.

In 5 randvoorwaarden voor impact
Om impact te creëren moeten partners hun eigen belangen loslaten om ruimte te maken voor het collectieve belang van inwoners en burgers. Ook binnen de gemeente versterkten we de samenhang, zowel bestuurlijk als ambtelijk. Beide wethouders zien het voordeel van het afstoffen van bestaande plannen die om redenen nog niet verder zijn gekomen. Met nieuwe inzichten en samen met de coalitie herijken we die plannen momenteel in twee wijken en pakken we ze meer integraal aan. Vanuit de woonzorgvisie kijken we hoe we resultaten en succeservaringen op de korte termijn kunnen behalen en meetbare impact op de lange termijn kunnen realiseren. Dit doen we met een programmatische aanpak die moet leiden tot daadwerkelijke impact.

Op weg naar impact:

Randvoorwaarde 1 | De urgentie is groot, we kunnen het alleen samen. Dus over de eigen grenzen (niet de eigen schaduw) kijken, openstaan voor andere ideeën en oplossingen, samen werken aan initiatieven en realiseren van tastbare resultaten.

Randvoorwaarde 2 | Ervoor zorgen dat er een overkoepelende visie en agenda is die ook binnen de eigen organisatie leeft. Binnen de gemeente draagt het bijvoorbeeld bij aan inhoudelijke verbinding tussen de verschillende afdelingen en het voorkomen van verkokering. De overkoepelende visie draagt bij aan focus en prioritering, en draagvlak en draagkracht.

Randvoorwaarde 3 | Gebruiken van wat er al is. Niet opnieuw het wiel uitvinden. Nagaan hoe hier focus en prioritering aangebracht kan worden.

Randvoorwaarde 4 | Groot denken, maar klein en concreet beginnen en formuleren van meetbare en bereikbare doelen en resultaten in de tijd.

Randvoorwaarde 5 | Blijvend communiceren met betrokken partijen.

De vitale en inclusieve wijk of buurt als basis om te komen tot een visie op wonen en zorg en concrete ‘doe’-coalities
De vitale en inclusieve wijk vormt het uitgangspunt om in te zoomen op verschillende elementen en invulling te geven aan wonen en zorg. Daarbij handelen we samen met onze eerdergenoemde partners vanuit de overtuiging dat deze benadering bijdraagt aan oplossingen voor de woonopgave in brede zin, maar dat zij ook de context en de ruimte definieert voor oplossingen voor kwetsbare groepen die naast wonen ook zorg en ondersteuning vragen. Groepen zoals kwetsbare ouderen (zie figuur 1: Elementen Vitale wijk en buurt).

Om impact te maken, is het essentieel om tempo te houden. Inmiddels startten drie doe-coalities in een brede samenstelling met als uitgangspunt om invulling te geven aan vitale wijken of buurten. Hierbij kijken de doe-coalities hoe zij bestaande initiatieven kunnen verbinden, versterken en versnellen in drie wijken. De coalitie brengt hierop nadrukkelijk inzichten vanuit de inwoners, zorg en welzijn en woningcorporaties in en zij kijken hoe zij effectief kunnen komen tot initiatieven in het kader van de woonzorgopgave. Deze initiatieven kunnen gaan over bewustwording bij de burgers, versterken van eigen kracht, versterken van de wijkinfrastructuur, maar gaan ook over vergroten en verbeteren van de diversiteit aan geschikte woningen en invulling geven aan verpleeghuis van de toekomst. Het is ontzettend belangrijk om vanuit onze opgave integraal te kijken naar oplossingen en de uitvoering te benaderen als een programma. De samenwerkende partijen brengen samen focus en prioritering aan. Samen gaan we na hoe programmering van zorggeschikte woningen, aanpassingen aan woningen naast bijvoorbeeld initiatieven gericht op doorstroming, het realiseren van ontmoetingsplekken en het versterken van mantelzorg en zorg thuis bijdragen aan tastbare resultaten die onze inwoners ervaren. In de programmatische benadering zit ingesloten dat keuzes die gemaakt voor de afzonderlijke coalitiepartners ook betekenis zal hebben voor de eigen ondernemingsstrategie en gerelateerde vastgoedstrategie.

De voortgang en positieve energie
Een recente belangrijke stap is de inventarisatie en prioritering en ordening van tientallen projecten. Begin april besloten de coalitiepartners zich te focussen op 3 doe-coalities met daarin verschillende projecten. Merkbaar is dat de gemeenschappelijke visie en het overzicht van projecten en initiatieven bijdraagt aan helderheid over wie op welke wijze bijdraagt en waar samenwerking voorwaardelijk is om obstakels weg te nemen en te komen tot resultaten. Deze helderheid en elkaar vinden en aanspreken heeft in positieve zin ertoe geleid tot concrete stappen en positieve energie!

“Je voelt dat je meewerkt aan iets dat belangrijk is voor onze inwoners en dat iedere keer stappen voorwaarts worden gezet. Dat verbindt, ook intern!”
– Tom Martinussen, Clusterleider Maatschappelijke Ontwikkeling

Het Projectbureau
Om de impact te maximaliseren, heeft de coalitie een projectbureau ingericht dat de voortgang bewaakt en zorgt voor monitoring en communicatie. Het projectbureau verbindt initiatieven en vraagt waar nodig op bestuurlijk niveau aandacht voor onderwerpen. BeBright ondersteunt de coalitie met een programmatische aanpak. Over de rol en bijdrage zijn de wethouders het eens:

“De kracht van BeBright is de professionele en doordachte begeleiding, versterkt door inhoudelijke advisering op het onderwerp van wonen en zorg en het bieden van concrete instrumenten op bijvoorbeeld programma management. Daardoor zijn de neuzen dezelfde kant opgegaan en kennen de partners elkaar steeds beter.”
– Wethouders en Clusterleider Maatschappelijke Ontwikkeling

Samen Leren en Ontwikkelen
We moeten vasthouden wat goed gaat en voorkomen dat we telkens het wiel opnieuw uitvinden. Daarom is samen leren essentieel. We borgen dit door opgedane kennis uit onze activiteiten, maar ook van buitenaf, te begrijpen en in te zetten. Daarom betrekken we Universiteit Maastricht om meerjarig onderzoek te doen. De wetenschap kan dan onderzoeken wat er gebeurt en waarom. Die afstand is nodig terwijl anderen juist dagelijks met de voeten in de modder staan. Samen vormen realisatie en onderzoek een sterke combinatie! Het is een dynamisch proces waarbij deuren open moet blijven.

“We wisten dat vitale wijken belangrijk zijn om de uitdagingen binnen Woonzorg aan te pakken, maar we zochten naar een manier om dat te doen.”
– Wethouder Alex Schiffelers

Meer weten over onze aanpak? Wij komen graag met je in contact! Neem contact op met Daniël Mogendorff of Jules Coenen

Interessant artikel? Meld je dan hier aan en ontvang elke 2 maanden de BeBright nieuwsbrief.